مدیریت پرستاری

 دیابت و تغییر فصل

تغییر فصول سال و پی‌آمد آن تغییراتی که در شیوه زندگی فرد ایجاد می‌شود سبب نوسان قندخون فرد مبتلا به دیابت می‌شود. دانستن این تغییرات جهت تنظیم مقدار داروی مصرفی (قرص یا انسولین) و یا تغییر شیوه زندگی برای فرد دیابتی بسیار ضروری است. در این مقاله سعی شده برخی از این تغییرات شرح داده شود.

ابتلا به دیابت نوع 1

ابتلا به دیابت نوع 1 در برخی از فصول سال بیشتر است به طوری که در فصل زمستان بیشتر از فصل تابستان ابتلا به دیابت نوع 1 مشاهده شده است. دلیل این مطلب نیز شاید شیوع بیماری‌های ویروسی در فصول سرد سال بوده که به عنوان عامل ماشه‌ای در ابتلا به دیابت نوع 1 مطرح می‌شوند. به این معنا که ابتلا به عفونت‌های ویروسی سیستم ایمنی بدن کودک را برای حمله به سلول‌های پانکراس تحریک می‌نماید. شاید به همین علت شیوع دیابت نوع 1 در کشوهای سردسیر بیشتر از کشوهای گرمسیر می‌باشد.

تغییر در تغدیه

تغییرات تغدیه‌ای در فصول مختلف سال نیز سبب نوسان قندخون می‌شوند. به عنوان مثال با شروع فصل گرما بسیاری از کودکان و نوجوانان دیابتی به خوردن بستنی روی آورده و با افزایش قند خون مواجه می‌شوند. و یا اینکه بسیاری از افراد دیابتی ابراز می‌دارند که از میوه‌های تابستانی زیاد استفاده می‌کنند. باید توجه داشت که میوه‌ها نیز حاوی قند بوده و مصرف آنها باید با شمارش نشاسته صورت گیرد. اگر از شمارش واحدهای نشاسته اطلاع ندارید، می‌توانید از کتب انجمن دیابت ایران استفاده نمایید.

تغییر ساعت

اغلب مشاهده می‌شود که در فصل تابستان ساعت خوابیدن و بیدار شدن، بخصوص در کودکان و نوجوانان دیابتی، تغییر می‌یابد. اگر فرد دیابتی صبح دیر از خواب بیدار شده و انسولین خود را نیز دیرتر از روزهای قبل تزریق نماید، با افزایش قند خون صبحگاهی مواجه خواهد شد. دلیل این مطلب نیز کاملاً روشن است. تزریق دیرتر انسولین بدن فرد را با فقدان انسولین پایه مواجه می‌کند. چراکه اثر انسولین شب قبل در بدن پایان یافته ولی هورمون‌های بالا برنده قند خون، قند را از کبد فرد خارج می‌کنند. در حقیقت هورمون‌های بالا برنده خون با ساعات روشن شدن و تاریک شدن هوا تنظیم شده و به زمان خوابیدن و بیدار شدن شما توجهی ندارند. بنابراین افراد دیابتی باید توجه داشته باشند که در فصل تابستان نیز دیر از خواب بلند نشده و تزریق انسولین صبحگاهی را در زمان معین انجام دهند.

اندازه‌گیری قند خون

سرد بودن دست شما، سبب ایجاد مشکل در تست قند خون می‌شود. اگر دست شما در زمان خون‌گیری سرد باشد، خون کافی از نوک انگشت شما جاری نمی‌شود و مجبور می‌شوید دوباره نوک انگشت خود را با لانست سوراخ نمایید. از طرف دیگر در دستگاه‌های قدیمی سیستم اندازه‌گیری حجم خون وجود نداشته و چنانچه خون کافی روی نوار دستگاه قرار نگیرد، عدد ثبت شده روی دستگاه کمتر از میزان واقعی قند خون شما خواهد بود. بنابراین در فصول سرد قبل از خون‌گیری دست خود را با آب ولرم بشویید تا عمل خون‌گیری با دقت و آسایش بیشتری انجام شود.

افسردگی

شیوع افسردگی در فصول پاییز و زمستان بیشتر از بهار و تابستان است. شاید دلیل این امر کوتاه شدن روز و افزایش زمان تاریکی ناشی ازابری بودن هوا باشد. افسردگی نیز به دلایل مختلف سبب نوسان قند خون شما خواهد شد.

نگه‌داری انسولین

نگه‌داری مناسب انسولین در فصول گرم سال بسيار مهم است. اگر انسولین در تابستان درست نگه‌داری نشود، تاثیر لازم در بدن را نداشته و سبب افزایش قند خون شما می‌شود. دمای مناسب نگه داری انسولین در حال مصرف بین 8 تا 52 درجه سانتی‌گراد بوده بنابراین نگه‌داری آن در دمای اتاق مشکلی ندارد ولی برای حمل انسولین در خارج از خانه در فصول گرم باید حتماً از کیف‌های مخصوص حمل انسولین استفاده کرد. توجه داشته باشيد حمل انسولین در کنار یخ کاملاً اشتباه است. انسولین نباید در دمای کمتر از 4 درجه سانتی‌گراد نگه‌داری شود. اگر انسولین شما یخ بزند کاملاً فاسد می‌شود. بنابراین اگر در مناطق سردسیر زندگی می‌کنید باید در فصول سرد سال نیز مراقبت نمایید که انسولین شما در معرض یخ‌زدگی قرار نگیرد.

تغییر در میزان فعالیت

ممکن است میزان فعالیت فرد دیابتی با تغییر فصل تفاوت کند. بطوریکه فعالیت بدنی فرد دیابتی در فصول سرد سال کاسته شده و همین مسئله ممکن است به افزایش قند خون فرد دیابتی منجر شود. مثال دیگر در مورد کودکان و نوجوانان دیابتی است که با شروع فصل مدارس بسياری از کلاس‌های ورزشی ایشان که در فصل تابستان ادامه داشته، متوقف می‌شود. متذکر می‌شویم که داشتن فعالیت بدنی مستمر برای حفظ قند خون در میزان طبیعی ضروی می‌باشد.

تغییر در سرعت جذب انسولین

همان طور که می‌دانید، گرما سبب افزایش سرعت جذب انسولین تزریق شده و سرما بلعکس سبب کاهش سرعت جذب انسولین می‌شود. بنابراین انتظار داریم در فصول گرم انسولین تزریقی زودتر اثر نماید. به همین علت گاهی لازم است که فاصله بین تزریق انسولین و مصرف غذا در زمان قرارگیری بدن در گرما تغییر نماید.

ابتلا به بیماری‌های فصلی

در فصول سرد سال ابتلا به آنفلوانزا و در فصول گرم ابتلا به گاستروآنتریت‌های ویروسی افزایش می‌یابد. ابتلا به بیماری‌های فصلی و مصرف داروها برای درمان این بیماری‌ها بر قندخون شما تأثیر می‌گذارد. تب، عفونت و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها اغلب سبب افزایش قندخون می شود درحالی که اسهال و استفراغ سبب افت قندخون می گردد.

مراقبت از پا

باید توجه داشت که در فصول گرم تعریق پا بیشتر می شود و لازم است روزانه پا و جوراب راشست. همچنین در فصول سرد پای شما خشک شده و لازم است که هر شب پای خود را با وازلین چرب نمایید. انتخاب جوراب باید مناسب با فصل صورت پذیرد به طوری که در فصول گرم حتماً از جوراب‌های نخی و در فصول سرد از جوراب‌های پشمی استفاده کنید. اگر در فصل تابستان به استخر یا کنار دریا می‌روید حتماً از دمپایی استفاده کنید و به هیچ عنوان روی سنگ داغ کنار استخر یا ماسه‌های داغ کنار دریا پا برهنه راه نروید. به این مسئله در مکان‌های مذهبی نیز که معمولا پا برهنه هستید حتماً توجه نمایید.

استرس‌های فصلی

از دیگر مسائلی که سبب افزایش قندخون شما می‌شود، استرس‌های فصلی هستند. به عنوان مثال شروع فصل امتحانات، شروع این استرس ها در کودکان و نوجوانان دیابتی است. شروع فصل مدرسه و جدا شدن از خانواده نیز در کودکان خردسال اغلب سبب ایجاد استرس شدید شده و افزایش قندخون ایشان خواهد شد.

آلودگی هوا در فصول خاص

متأسفانه در سال‌های اخیربا شروع فصل سرما، شاهدآلودگی هوا بخصوص در شهرهای بزرگ هستیم. با شروع فصل وآلودگی هوا، افراد جامعه به خصوص کودکان و سالمندان از داشتن فعالیت بدنی منع می‌شوند. کاهش فعالیت بدنی سبب افزایش قندخون فرد دیابتی می‌شود.

مسافرت‌های فصلی

تغییر نوع تغدیه، تغییر میزان فعالیت، تغییر زمان خوابیدن و بیدار شدن و بیماری‌های حین سفراز عواملی هستند که می‌توانند بر میزان قندخون شما در زمان مسافرت اثر گذارند. بنابراین سعی کنید به نوع و زمان غذاهای مصرفی، فعالیت، زمان تزریق انسولین و زمان استراحت و بیدار شدن خود در مسافرت توجه خاص داشته باشید. نگه‌داری مناسب انسولین در زمان مسافرت نیز بسیار مهم است. در زمان مسافرت مراقبت از پای خود را فراموش نکنید بخصوص اگر مجبور باشید مدت طولانی در هواپیما یا اتوبوس بنشینید مرتب پای خود را حرکت دهید تا از لخته شدن خون در پای خود جلوگیری نمایید. به یاد داشته باشید که دیابت نیز با شما به مسافرت می‌آید بنابراین آن را فراموش نکنید!س

مناسبت‌های خاص

برخی مناسب‌های خاص در فصول مختلف ممکن است سبب نوسان قند خون شما شوند به عنوان مثال در تعطیلات نوروز یا ماه رمضان، زندگی روزمره شما تغییر می کند و ممکن است شاهد افزایش ویا کاهش قند خون خود باشید. سعی کنید در این دوران از برنامه روزانه خود زیاد منحرف نشوید واگرطی این ایام در کنترل قند خون خود با مشکل مواجه شدید، حتماً با پزشک تان تماس بگیرید.

انجام آزمایش‌های خاص

همان طور که می‌دانید هر دیابتی باید سالانه آزمایش میکروآلبومین ادرار را انجام دهد تا ازسلامت کلیه‌های خود مطمئن شود. برای انجام این آزمایش باید ادرار شبانه خود را به مدت 21 ساعت جمع‌آوری نموده و حتماً در جای خنک نگه‌داری نمایید. چنان چه این آزمایش در فصول گرم سال انجام شود باید نمونه ادرار در داخل یخچال نگه‌داری شود. بسیاری از افراد دیابتی تمایل ندارند ظرف نمونه ادرار خود را در یخچال نگه دارند بنابراین از پزشک خود بخواهید این آزمایش را در فصل سرد برای شما در خواست نماید تا انجام آن برای شما سهل گردد.امیدوارم با مطالعه این مقاله بتوانید از نوسانات فصلی قند خون بهتر از قبل پیشگیری نمایید.

-دکتر اميركامران نيكوسخن، دیابتولوژیست