مدیریت پرستاری

حمایت از همراهان بیماران سالمند و رفع نیازهای آنان، وظیفه همه اعضای تیم مراقبت می باشد اما پرستاران در این مورد، در جایگاهی ویژه قرار دارند و در واقع تكیه گاه اصلی اعضای خانواده در بیمارستان هستند و شناخت نیازهای همراهان بیماران سالمند بستری در بیمارستان می تواند زیربنایی برای آموزش پرستاری در این زمینه محسوب شود.


به گزارش پایگاه اطلاع رسانی نظام پرستاری، پرستاری یك حرفه ارزشمند و یك خدمت اجتماعی مهم است. پرستاری تنها به توسعه دانش نمی اندیشد بلكه دیدگاه پرستاری، توانمندسازی پرستاران برای افزایش سلامت مددجویان و فراهم نمودن دانش لازم برای فعالیتهای این دانشمندان می باشد.

آموزش، عنصری اساسی در توسعه دانش پرستاری است و هدف آن افزایش صلاحیت و شایستگی پرستاران در عملكرد مستقل و ارائه مراقبت با كیفیت می باشد. برنامه ریزان و متخصصان پرستاری بر این باورند كه برنامه آموزش پرستاری باید فعالیت های آموزش را به حفظ و ارتقای سطح سلامت فرد، خانواده و جامعه اعم از بیمار یا سالم معطوف دارد.

 در میان گروه های مخاطب پرستاری، خانواده، هم به عنوان واحد دریافت كننده مراقبت و هم به عنوان واحد ارائه دهنده مراقبت توصیف شده است. خانواده مهمترین سیستم حمایتی بشر و به خصوص سالمندان می باشد و اعضای خانواده نقش مهمی در مراقبت از افراد سالمند ایفا می كنند و این نقش حتی هنگام بستری شدن فرد سالمند، یعنی هنگامی كه سیستم رسمی حمایت فعال می شود ادامه می یابد.

 این مسأله یكی از اهداف مراقبت جامع بوده و نقشی كلیدی در بهبود كیفیت خدمات سیستم رسمی دارد و با توجه به نقش حیاتی این افراد در حمایت سالمندان و تأثیر آنان بر اثربخشی بیشتر خدمات سیستم های رسمی مراقبت ، لازم است كه این مراقبت كنندگان تحت حمایت سیستم رسمی واقع گردند.

حمایت از این مراقبت كنندگان و كمك به آنان در نقش مراقبت كنندگی شان در حقیقت به معنای تداوم مراقبت آنان از فرد سالمند می باشد. بنابراین، توجه به نیازهای این افراد به اندازه توجه به نیازهای بیماران، مهم است. حمایت از همراهان بیماران سالمند و رفع نیازهای آنان ، وظیفه همه اعضای تیم مراقبت می باشد. اما پرستاران در این مورد، در جایگاهی ویژه قرار دارند و در واقع تكیه گاه اصلی اعضای خانواده در بیمارستان هستند.

 با این حال، مطالعات نشان داده اند كه در شرایط بحرانی، دانش پرستاری به مراقبت از بیمار اختصاص می یابد، در حالی كه لازم است به نیازهای خانواده نیز تأكید شود .

 مطالعات متعددی ، عدم حمایت مراقبت كنندگان خانوادگی و عدم توجه به نیازهای آنان را گزارش می كنند، همچنین در بسیاری از مطالعات گزارش شده است كه پرستاران آگاهی و اطلاعات كافی برای انجام این گونه وظایف خود را ندارند . همانند بسیاری از مسائل، راهكار مبارزه با این مشكل نیز آموزش می باشد.

به منظور پاسخ به این نیاز آموزشی پرستاران، شناخت دقیق نیازهای واقعی مددجویان ضروری است. شواهد نشان می دهند كه پرستاران عادت كرده اند از دریچه دیدگاه حرفه ای به دنیا بنگرند و این موضوع باعث محدودیت در تفكر، قضاوت و در نهایت عملكرد آنان خواهد شد. برای عملكرد مطلوب، لازم است دنیا از دریچه چشم مددجویان دیده شود.

 این امر در آموزش پرستاری از اهمیت ویژه ای برخوردار است . زیرا آموزش پرستاران بر اساس دیدگاه مددجویان ، آنان را در جهت پاسخ گویی به نیازهای مددجویان و ارائه مراقبت مددجو محور توانمند می سازد.

اگر چه در گذشته مطالعات متعددی درباره مشاركت خانواده در مراقبت بیماران سالمند انجام شده است ولی تا كنون مطالعه ای دربار ه شناسایی نیازهای آموزشی پرستاران بر اساس نیازهای این گروه ویژه مددجویان، یعنی همراهان بیماران سالمند، در ایران نیافتیم .

 از آنجایی كه هنر پرستاری زمانی ظهور می یابد كه پرستار قادر باشد معانی موجود در مواجهه خود با افراد را درك نماید، پژوهشگران تصمیم گرفتند تا نیازهای آموزشی پرستاران را به ساختار و ماهیت به كمك یك تحقیق كیفی و با طرح این سؤال كه "نیازهای همراهان بیماران سالمند بستری در بیمارستان چگونه می باشد؟" از طریق درك و تفسیر نیازهای تجربه شده در این مددجویان، تعیین نمایند.

در همین راستا پژوهشی صورت گرفته است که از 12 شرکت کننده در این پژوهش، 6 نفر مرد و 6 نفر زن در دامنه سنی 22 تا 56 سال، 9 نفر متأهل و دارای یك تا پنج فرزند بودند. از نظر تحصیلات، 3 نفر ابتدایی، 4 نفر دیپلم، 3 نفر فوق دیپلم و 2 نفر لیسانس داشتند و همچنین 5 نفر كارمند ، 2 نفرشغل آزاد، 4 نفر خانه دار و یك نفر قالی باف بود.

مدت حضور آنها در بیمارستان 2 تا 11 روز و سن بیماران تحت مراقبت این شركت كنندگان، بین 70 تا 90 سال بود كه به دلیل اختلال در سیستم های مختلف از قبیل سكته مغزی، بیماری قلبی، كانسر مثانه، پنومونی، شكستگی، جراحی سیستم گوارشی و ... بستری شده بودند.

تجارب شركت كنندگان در این پژوهش نمایانگر نیازهای آنان و همچنین انعكاسی از پاسخ تیم درمان به این نیازها بود. این تجارب در قالب پنج مفهوم محوری بیان شدند:

همدلی و حمایت عاطفی

شركت كنندگان در این پژوهش، بستری شدن سالمند خود را تجرب های همراه با تنش، استرس و هیجانات عاطفی بیان نمودند. آنان به نیاز به امید، همدلی و حمایت عاطفی اشاره كرده و به بی توجهی تیم درمان به این نیازها اشاره كردند .

همچنین اظهار داشتند كه به جای یك ارتباط حمایت كننده، بی توجهی، بی اعتنایی و حتی نادیده گرفته شدن را تجربه كرده اند.

اطلاعات و آموزش:

شركت كنندگان در این پژوهش, نیاز به آگاهی از وضعیت بیمار، برنامه درمان و مراقبت و آموزش درباره نحوه مشاركت در مراقبت و همچنین عدم دریافت اطلاعات و آموزش كافی و مناسب را كه همراه با افزایش تنش بوده است نیز تجربه و بیان نمودند.

مشاركت در تصمیم گیری:

شركت كنندگان بیان نمودند كه نه فقط به نیاز آنان به اطلاعات و آموزش توجه نشده است، بلكه تیم درمان برای تجربه و شناختی كه به عنوان یك عضو خانواده از بیمار سالمند خود داشتند و همچنین برای اطلاعاتی كه طی ارتباط با تیم مراقبت كسب نمودند بهایی قائل نبودند. آنها اظهار داشتند كه علی رغم احساس نیاز به مشاركت در تصمیم گیری، در هیچ یك از مراحل مراقبت به آنان اجازه سهیم شدن در تصمیم گیری داده نشده است.

كمك در مراقبت داوطلبانه از بیمار:

یكی دیگر از نیازهای خانواده در هنگام بستری شدن یكی از اعضا، سهیم شدن در مراقبت مستقیم از عضو بیمار و دریافت كمك از پرسنل در این امر بوده است . تمایل و خواست اعضای خانواده برای درگیری در مراقبت از بیمار، به معنای توانایی كافی برای مراقبت و یا تمایل به انجام مسؤولیت های تحمیلی نبوده، بلكه آنان خواهان انجام اقدامات مراقبتی به صورت داوطلبانه و با كمك پرسنل بوده اند.

امكانات رفاهی:

برخی از یافته های این مطالعه محیط فیزیكی نامناسب بیمارستان و فقدان حداقل امكانات لازم برای رفع نیازهای اساسی انسانی و تأثیر منفی آن بر سلامت همراهان را نشان می دهند. این یافته ها ضرورت وجود امكانات رفاهی اولیه برای همراهان را گوشزد می كنند.

پرستاری در سراسر جهان به عنوان یك فن مطرح می باشد و فن بودن به معنای علمی و هنری بودن است . علمی است چون شناخت و آگاهی می طلبد و هنری است چون لازم است علم آموخته شده در ذهن انعكاس یافته و در عمل به نحو صحیحی به كار گرفته شود. بنابراین، یك پرستار هر چقدر علم و هنر بیشتری داشته باشد، نقش های خود را به نحو بهتری ایفا می نماید.

یافته های این مطالعه ما را در شناسایی نیازهای مددجویان و نقش ها و مسؤولیت های ما در مقابل آنان یاری می نماید .

شاید شناخت این نیازها اولین گام برای توجه به مراقبت كنندگان خانوادگی باشد. در مطالعات مختلف نیاز به اطلاعات، حمایت و امید، به عنوان نیازهای اساسی گزارش شده اند كه باید مورد توجه واقع شوند.

مطالعات نشان داده اند كه خانواده ها برای تطابق مداوم و پیوسته، نیازمند كمك هستند و بزرگترین نیاز آنان، نیاز به حمایت می باشد.

 در این مطالعه، حمایت به عنوان ساختاری اساسی در نظر گرفته شده كه مفاهیم محوری نیاز به اطلاعات و آموزش، حمایت عاطفی، مشاركت در تصمیم گیری، كمك در هنگام مراقبت از بیمار و فراهم شدن امكانات رفاهی را بیان می كند.

این مفاهیم برخی نیازهای اساسی مؤثر بر سلامت فردی همراهان و توانایی آنان برای تداوم نقش مراقبتی در بیمارستان و همچنین پس از ترخیص را بیان می كنند. یافته های این پژوهش علاوه بر بیان نیازهای همراهان بیماران سالمند، عملكرد ضعیف تیم مراقبت و درمان، شامل پزشكان، پرستاران و... را نیز به تصویر می كشند.

در مطالعات دیگر نیز گزارش شده است كه در سال های اخیر، فناوری مدرن بیمارستانی به موضوع حمایت از این مددجویان توجه نداشته و خانواده ها از حمایت كافی بر خوردار نبوده اند.

اگرچه تعامل و ارتباط مناسب بین خانواده و تیم درمان در بیمارستان یكی از اجزای اساسی مراقبت می باشد، اما تماس بین تیم مراقبت و خانواده در بیمارستان در حد حداقل است. با این كه پرستاران برای رفع نیازهای خانواده در موقعیت خوبی قرار دارند، ولی زمان ناچیزی را به آنان اختصاص می دهند. به این ترتیب، نزدیكان بیماران در حاشیه قرار گرفته و در اكثر مواقع نیازهای آنان و از جمله نیازهای روانی- اجتماعی آنان برآورده نمی شود. در نتیجه، آنان احساس نامریی بودن و نادید ه گرفته شدن می كنند و یا حتی بدتر از این، حضور خود را برای پرسنل خوشایند نمی بینند.

 حمایت ناكافی و عدم پاسخ به موقع به نیازها و موقعیت ها می تواند ناشی از فقدان درك و بررسی نامناسب موقعیت و بی توجهی به ارزش نقش مراقبتی مراقبت كنندگان باشد. به منظور كاهش تنش و قوی كردن مراقبت كنندگان خانوادگی، لازم است كه افراد حرفه ای، تجارب فردی آنان را بفهمند و هماهنگ با دغدغه های آنان عمل كنند تا بتوانند مراقبت و حمایت بهتری را ارائه نمایند.

یكی از دغدغه ها و نیازهای مهم خانواده ، آموزش و دریافت اطلاعات كافی درباره مواردی از قبیل شرایط بیمار، برنامه درمان و ... می باشد. دادن اطلاعات به اعضای خانواده به افزایش آگاهی آنان از آنچه كه بر آنان می گذرد كمك نموده و آنها در صورت تمایل می توانند بیش از پیش به بیمار كمك نمایند. با این حال، شواهد متعددی وجود دارد كه این نیاز چندان مورد توجه واقع نمی شود و تأكید بیشتر بر این موضوع در آموزش پرستاری ضروری است.

علاوه بر بی توجهی به نیازهای آموزشی همراهان، نادیده گرفتن و به رسمیت نشناختن توانایی های آنان (مهارت ها و دانش آنان) در مطالعات دیگر نیز گزارش شده است. این در حالی است كه اعضای خانواده، سابقه زندگی مشترك و طولانی با بیمار داشته و دانش و مهارت آنها در ارائه مراقبت به بیمار نباید انكار گردد.

 در چندین مطالعه گزارش شده است كه معمولاً مددجویان و خانواده های آنان در تصمیم گیری درباره درمان و ترخیص درگیر نمی شوند در حالی كه سهیم بودن در تصمیم گیری، یكی از حقوق مددجویان بوده و باعث رضایت خانواده از مشاركت در مراقبت از بیمار بستری در بیمارستان می شود.

فراهم شدن فرصت مراقبت داوطلبانه از یك عضو خانواده و دریافت كمك از سوی پرسنل در این امر، یكی دیگر از نیازهای خانواده ها می باشد . كاركی در یک مطالعه گزارش كرده است كه 45 درصد خانواده ها درهنگام مراقبت از بیمار بستری در بیمارستان ، نیازمند كمك پرستاران و 1.3 درصد آنان نیازمند كمك پزشكان می باشند.

 یافته ها نشان می دادند كه این نیاز به شكل مناسب بر آورده نشده بلكه بسیاری از مسؤولیت های پرسنل به آنان تحمیل شده است.

تحمیل مسؤولیت های بیش از توان، با اثرات نامطلوبی از قبیل احساس عدم كفایت و ناتوانی در فرد همراه می شود. این مسأله باعث می شود آنان احساس كنند به تنهایی با مسؤولیت سنگین مراقبت از بیمار رها شده اند.

اگر اعضای خانواده به جای جبران كاستی و نواقص مراقبت ارائه شده توسط مراقبت كنندگان حرفه ای، خود را قسمتی از تیم مراقبت بدانند و همراه با آنان از بیمار خود مراقبت كنند، احساس تنش در آنان كاهش خواهد یافت.

باید توجه داشت كه حمایت از مراقبت كنندگان خانوادگی و فراهم نمودن آسایش جسمی و توجه به نیازهای اولیه آنان ضروری است، اگر چه معمولاً محیط رو انی اجتماعی و محیط فیزیكی جدا تصور می شوند ولی اثر متقابلی روی هم دارند.

 در مطالعه ای، محیط مراقبت، فاكتور مهمی در عدم رضایت خانواده ها از محیط های درمانی بوده است معمولاً ساختمان های مؤسسات مراقبتی براساس نیازهای خانواده های بیماران طراحی نشده و امكانات رفاهی از قبیل صندلی و تختها نیز با امكانات منزل قابل مقایسه نیستند. این یافته ها اهمیت توجه بیشتر به فراهم نمودن امكانات رفاهی برای این افراد را نشان می دهد.

همچنان كه یافته ها نشان داده اند، قصور و نقص در پرستاری از همراهان بیماران سالمند و ضرورت توجه به این مسأله در آموزش پرستاری كاملاً مشهود است . در عصر محدودسازی هزینه ها و تغییر چشم گیر مراقبت از سیستم رسمی به غیر رسمی، تنش ناشی از بی توجهی به نیازهای مراقبت كنندگان نه تنها موجب عوارض جسمی و روانی می شود، بلكه توانایی آنها در حمایت از بیمار را تحت تأثیر قرار می دهد.

 یافته های این مطالعه همه كسانی را كه در بیمارستان ها در ارتباط با همراهان بیماران سالمند می باشند در عرصه های مختلف مدیریت، آموزش و بالین مخاطب قرار می دهد. اما به هر حال ، مخاطب اصلی این یافته ها پرستاران می باشند زیرا پرستاران در موقعیتی مناسب تر و عالی برای حمایت از همراهان هستند.

نیازهای همراهان بیماران سالمند بستری در بیمارستان و نحوه پاسخ گویی سیستم مراقبتی ، نشان دهنده خلأیی در آموزش و عملكرد پرستاران می باشد كه نیازمند برنامه ریزی و مداخلات دقیق آموزشی است. اگر مداخلاتی كه برای مراقبت كنندگان انجام می شود مطابق با نیازهای آنان باشد ، موفقیت آمیزتر خواهد بود.

 انكار این نیازها، كه در حقیقت نشان دهنده نیازهای آموزشی پرستاران می باشند، مانع مهمی در تغییر و بهبود آموزش و عملكرد پرستاران است. باید به این نیازهای آموزشی بها داد و آموزش بر اساس این نیازها را به عنوان یك اولویت آموزشی محسوب نمود، زیرا هنر پرستاری زمانی مفهوم خلاقیت را در بر می گیرد كه پرستار بداند چگونه به فرد كمك كند تا نتایج مفید و مطلوبی به بار آید و به گفته فلورانس نایتینگل مادر پرستاری مدرن، عملكرد خوب ، محصول آموزش خوب است.

نیازهای همراهان بیماران سالمند چارچوب مناسبی را برای تشخیص نیازهای آموزشی پرستاران و تدوین یك برنامه آموزشی مناسب فراهم می كند. آموزش پرستاران بر اساس این نیازها و ایجاد توانایی ها و مهارت هایی همچون توانایی برقراری ارتباط مراقبتی که «قلب كار پرستاران » می باشد و با ویژگی هایی همچون القای ایمان و امید، ارتقای یاددهی- یادیگری بین فردی، گسترش ارتباط کمکی صادقانه، فراهم نمودن محیط حمایتی و اجازه دادن به ظهور پدیده ها و نیروهای معنوی ضروری است.

مراكز آموزشی و همچنین مؤسساتی كه دانش آموختگان در آنجا به فعالیت حرفه ای می پردازند، به عنوان مراكز تفكر و تولید دانش، وظیفه تربیت نیروی انسانی متخصص و پاسخ گویی به نیازهای حال و آینده جامعه را دارند. به منظور توسعه و ارتقای رشته های علمی همچون پرستاری، لازم است مسؤولیت ها و نقش های عاملان آن رشته به خوبی و بطور دقیق توضیح داده شوند.

تنها از این طریق است كه می توان مطمئن بود كه در جهت دستیابی به اهداف مورد نظر گام  برداشته می شود. بنا بر آنچه گفته شد پیشنهاد می گردد مسؤولان و برنامه ریزان محترم آموزش علوم پزشكی در تدوین برنامه های آموزش نظری و عملی بر وظایف و مسؤولیت های دانشجویان علوم پزشكی، كه مدیران، پزشكان و پرستاران آینده می باشند، در مقابل مراقبت كنندگان غیر رسمی و از جمله همراهان بیماران سالمند، تاكید نمایند.

همچنین لازم به نظر می رسد كه در این برنامه ها پرورش مهارت هایی همچون برقراری ارتباط مراقبتی كه منجر به رشد شایستگی برای پاسخگویی به نیازهای این گروه از مددجویان و خدمات مددجو محور می گردد، مورد توجه قرار گیرند.

علاوه بر این، پیشنهاد می شود مدیران و مسؤولان مراكز درمانی در برنامه ریزی های خود (بودجه بندی، آموزش ضمن خدمت و...) جایگاه ویژه ای را به این مددجویان فراموش شده اختصاص دهند.

به منظور ارائه تصویر كامل تر از نیازهای همراهان، پیشنهاد می شود مطالعاتی درباره همراهان گروه های سنی مختلف انجام گردد . همچنین مطالعه تجارب پرستاران و سایر اعضای تیم مراقبت در ارتباط با نیازهای همراهان و موانع توجه به این نیازها در بهبود عملكرد سیستم مؤثر خواهد بود.

نتیجه گیری

همراهان بیماران توسط پرسنل مراكز نادیده انگاشته می شوند و نه تنها در امر مراقبت بیماران مورد مشاوره قرار نمی گیرند، بلكه به علت تضادی كه بین عدم دانش كافی از مراقبت رویه های تشخیصی- درمانی و انجام مراقبت اجباری و تحمیلی از بیماران خود به وجود می آید، با یك تنش مستمر در محیط مواجه هستند و این در حالیست كه یافته ها نشان می دهد پرسنل مراكز، نیازمند آموزش هایی كافی برای درك بهتر و بیشتر همراهان و سهیم نمودن آنان در امر مراقبت ها براساس توانایی های علمی هستند.

منبع: مقاله ای تحت عنوان «نیازهای همراهان بیماران سالمند بستری در بیمارستان؛ زیربنایی برای آموزش پرستاری» از از حیدرعلی عابدی، مژگان خادمی، رضا دریابیگی، نصرالله علیمحمدی